Het Calvariekruis aan de kerk H. Kruisverheffing in Sint-Kruis
(tekst en foto’s: Johan Duyck, Werkgroep Heemkunde Sint-Kruis)
▲ Het indrukwekkende eeuwenoude calvariekruis van de kerk H.-Kruisverheffing anno 2020: grondig gerestaureerd en terecht beschouwd als religieus erfgoed.
Bij het bouwen van de huidige kerk H.-Kruisverheffing werd circa het jaar 1855, tussen de twee meest oostelijke steunberen van deze nieuwe kerk, het barokke calvariekruis gehangen dat volgens de inventaris van het Brugse religieuze erfgoed (2016, PWV.0710 nr. 0384) dateert van circa 1720 - 1740. Deze tijdspanne valt grotendeels samen met de ambtsperiode van de Brugse bisschop Mgr. Josef Van Susteren (1716 – 1742). Het archief van de kerkfabriek van Sint-Kruis bevat een herderlijk schrijven (d.d. 22 augustus 1717) waarin deze pas benoemde bisschop de toenmalige pastoor van Sint-Kruis, E.H. Jacobus Stryckwant, aanzet om een Broederschap van den ghecruysten Jesus op te richten waarbij de leden 40 daeghen aflaet konden verdienen door o.a. dagelijks te bidden voor ‘het Cruys dat geplant staet op het kerckhof van Ste Cruys’.
Het afbeelden van de gekruisigde Christus op kerkhoven of aan kerkelijke buitenmuren kwam in de jaren 1700 en 1800 dikwijls voor. In veel steden en gemeenten werden, meestal op initiatief van de bisschoppen, dergelijke religieuze monumenten opgericht waarvan er gelukkig een aantal “de tand des tijds” goed hebben doorstaan en die nu terecht op de lijst van het plaatselijk religieus erfgoed kunnen worden geplaatst.
Voor de meer dan levensgrote calvarie in Sint-Kruis is dat dus het geval en bij de verdere studie van het kerkarchief hopen we nog meer relevante informatie te vinden waarmee we de vroegere geschiedenis van deze imposante calvarie kunnen reconstrueren.
◄ Het calvariekruis aan de kerk H- Kruisverheffing van Sint-Kruis is wellicht het ‘Cruys’ waarnaar de Brugse bisschop Mgr. Jozef Van Susteren (ambtstermijn 1716-1742) verwijst in zijn bovenstaande brief van 1717 aan de toenmalige pastoor van Sint-Kruis met de aanbeveling om een “Broederschap (of Confrérie) van de Gekruisigde Jesus” op te richten
(Archief Kerkfabriek Sint-Kruis, foto Eric Colenbier).
Van de meer recente geschiedenis weten wij o.a. dat bepaalde attributen van het calvariekruis sedert de jaren 1960/1970 verdwenen zijn. Vooreerst is dat de mooie zwarte metalen kaarslantaarn die was vastgemaakt aan een voorover gebogen metalen stang. Daarvan zijn enkel nog de aanhechtingssloten onderaan het kruishout te zien. Enkele meters vóór het opgehangen kruisbeeld stond vele jaren ook een stenen bidbankje op de grond waar de geknielde gelovigen zich biddend konden richten tot God en niet tot de afbeelding zoals het onderschrift naast de voet van het kruis hen op wijst.
Ontbrekende calvarie-attributen
◄ Van de calvarielantaarn zijn nog enkel de metalen aanhechtingssloten op het kruishout te zien.
►
Halverwege de rechterzijde van de grafzerk op de voorgrond is het voetstuk van de verdwenen stenen bidbank te zien die was opgesteld vlak vóór het grote kruisbeeld.
De bidbank en het vlak tegen het sacristie-gelegen art-decograf van priester Gaston Van den Steen de Jehay ( †1919, bemerk de consecratiekelk op het graf), de schoonbroer van de Brugse burgemeester Amedée Visart de Bocarmé, werden in 1978 weggenomen.
De oorspronkelijke versie van dat onderschrift is ook verdwenen. Bij de voorlaatste restauratie van de calvarie tijdens het pastoorschap van E.H. Jan Rossey (1997-2008) heeft deze begaafde priester-kalligraaf zich zelf ontfermd over het onderschrift. Hij heeft daarbij niet enkel het lettertype veranderd van Latijnse kapitalen naar een eigen, moderner en speelser creatie, maar ook de positie van de zinsonderdelen én enkele woorden gewijzigd: ‘in’ werd ‘van’ en hij voegde er een ‘van’ aan toe. (1)
◄ Het contrast tussen de Latijnse kapitalen van de oorspronkelijke versie (bovenste foto) van het calvarie-onderschrift is groot t.o.v. de huidige creatieve kalligrafische vormgeving van voormalig pastoor Jan Rossey (onderste foto) die ook de tweede en de derde zin van plaats verwisselde.
Op vraag van het huidige kerkbestuur heeft de restauratiefirma Priem-De Brabander, in samenwerking met het schildersbedrijf Decovision en de Sint-Kruise kalligraaf-kunstschilder Yves Leterme, een zeer grondige restauratie uitgevoerd van deze waardevolle calvarie tijdens de maand oktober 2020. Het eindresultaat is waarlijk prachtig en zowel voor gelovigen als voor bezoekers van het kerkhof is het dan ook meer dan de moeite waard om het pad naar de sacristie in te slaan om dit waardevol en goed bewaard religieus erfgoed van Sint-Kruis te bewonderen!
►
Met professionele precisie overschilderde de in Male wonende kalligraaf en kunstschilder Yves Leterme met dezelfde kleuren die pastoor Jan Rossey destijds gebruikte, de door deze laatste ontworpen kunstversie van het calvarie-onderschrift.
(1) Zie ook Johan Duyck in Eric Colenbier & Johan Duyck, Kunst in de kerken van Sint-Kruis (2021), een uitgave van Werkgroep Heemkunde Sint-Kruis, p. 122- 123.