Kasteel Puienbroek

(Puienbroeklaan 35 -37 en 13, voorheen Maele 6)

Rita Bossuyt, Eric Colenbier en Johan Duyck (8 september 2023)

Puienbroek, ook Pudenbroek of Puwenbrouck, verwijst wellicht naar een broek (nat grasland) vol ‘puiten’ (kikvorsen). Tot op vandaag blijft de site waterrijk. De walgracht met vijver op het kasteeldomein wordt gevoed door plaatselijke bronnen en voedt eeuwenlang de verder gelegen Malevijver, die op zijn beurt de Maleleie van water voorziet. Het domein is in de Middeleeuwen het zuidwestelijke stuk van de heerlijkheid Male en is gelegen in de binnenhoek van het oude traject van de Gemeneweideweg (nu Doornhut) en de Antwerpse Heirweg (nu Maalse Steenweg). Een rechte weg verbindt sinds oudsher het kasteel rechtstreeks met de Brugse Kruispoort en heet nu Driekoningenweg en Leopold Debruynestraat.

Centraal op dit fragment uit de Heraldische kaart van het Brugse Vrije van Deventer (1558) valt het landgoed Pudenbrouck met naam op, ten zuiden van de ‘gerechte van Male’ (= Malegalg). De site is herkenbaar aan de complexe grachtenstructuur met ten noorden ervan het kasteel met een toren. Ten zuiden van de weg naar Antwerpen ligt de omwalde site Bouchoute. Meer naar rechts is de strijkijzervormige vijver en het kasteel van Male getekend. Het is de oudste gekende afbeelding.

Een echte eigendomsstudie is nog niet gebeurd. De vroegst gevonden vermelding is 1288. In de Brugse stadsrekening is dan sprake van Willem van Pudenbrouch. Puienbroek is dan een omwalde hoeve met schuur en stallen. Een achterleen ervan is de vlakbij gelegen hoeve Bouchoute (Ter Lo) ten zuiden van de Antwerpse Heirweg. Bijna drie eeuwen later, circa 1550, laat de burgemeester van Male, Joos de Smit, een “hofstede ghenaemt puwebroec” ombouwen tot een groot herenhuis en verpacht het. Op 28 oktober 1585 kopen de gebroeders meesters Jan en Joos Yman de hofstede Puienbroek, zo vermeldt een proces tussen hen en het bestuur van de Gemene Weide in verband met onwettige houtkap, d.d. 24 juli 1627. Ze waren dus minstens tweeënveertig jaar lang eigenaars.

◄   Centraal op dit fragment uit de Heraldische kaart van het Brugse Vrije van Deventer (1558) valt het landgoed Pudenbrouck met naam op, ten zuiden van de ‘gerechte van Male’ (= Malegalg). De site is herkenbaar aan de complexe grachtenstructuur met ten noorden ervan het kasteel met een toren. Ten zuiden van de weg naar Antwerpen ligt de omwalde site Bouchoute. Meer naar rechts is de strijkijzervormige vijver en het kasteel van Male getekend. Het is de oudste gekende afbeelding.

Op de door Delaporte in 1663 gekopieerde kaart ‘Watering van de Broek en Moerkerke-Zuid-over-Leie’ van Pieter Pourbus (1574) wordt het gebied ‘Puenbrouck’ genoemd en de door Segers in 1750 overgetekende kaart leest ‘Puvenbroeck’ (privécollectie, afbeelding hieronder). De afbeelding toont de 16de eeuwse toestand van het dubbel omwalde kasteelgoed in het 7de begin van heerlijkheid en baronie Male. Ten zuiden van de Calseyde ligt het achterleen Bouchoute met omwalde hoeve.

►

In 1710 gebruikt de Brugse raadspensionaris Francois Duchambge uit Rijsel, Puienbroek als buitenverblijf. Via zijn kleindochter Marie Talbot komt het kasteel eind 18de eeuw in bezit van de Rijselse familie Buissert.

Puienbroek in 1809 volgens de Franse Kadasteratlas Sint-Kruis, kaart sectie D1. (SAB)

▼

In het eerste kwart van de 19de eeuw is de Brugse rentenier François-Xavier Vermeire eigenaar van Puienbroek. De grondeigenaar overlijdt in 1822 in zijn kasteel. Zijn weduwe Marie-Thérrèse Stassignon († 1833) verhuist in 1826 naar Brugge en verkoopt Puienbroek in 1828 aan de in Brugge wonende Brusselaar Adolphe Alphonce Goupy de Beauvolers. Hij had reeds Bouchoute en het kasteeldomein Puienbroek gekocht. Zijn vrouw Adèle van Outryve d’Ydewalle was net overleden op haar dertigste en had hem vier kinderen nagelaten. De weduwnaar gaat in het kasteel wonen. Hij heeft een uitgesproken interesse voor landbouw, tuinen en planten en verbouwt het kasteel grondig in de jaren 1830. Jaarlijks is er verkoop van gevelde bomen en brandhout. In de hoeve Bouchoute richt Goupy een jeneverstokerij in. Hij is ook burgemeester van Sint-Kruis van 1830 tot 1847 en lid van de lokale schutterskring. Hij verlaat het kasteel in 1858 en overlijdt in 1869.

Puienbroek wordt onderaan het kaartfragment van de topografische kaart met de trage wegen, door Vandermaelen (1846-1854) ‘chateau’ genoemd en ligt duidelijk langs het kruispunt van de Gemene Weideweg die van zuid naar noord loopt met de Antwerpse Heirweg
(= Maalse steenweg).               

►

In 1858 komt het domein in het bezit van de Gentse baron Emile Antoine de Maleingreau d’ Hembise, in 1854 gehuwd met Leonie Walburga baronnes de Peellaert van het nabijgelegen kasteel De Vijvers. Ze gaan in Puienbroek wonen. Het huwelijksfeest van hun oudste zoon Ferdinand de Maleingreau d’Hembise met Eva Groverman in 1891 gaat door in hun kasteel. Het kersverse koppel betrekt het kasteel Nieuwenhove. Ferdinand is van 1896 tot 1921 burgemeester van Sint-Kruis. Zijn ouders overlijden beiden thuis in het kasteel Puienbroek: Emile in 1905 en Léonie in 1919 en Ferdinand zelf in 1923 in Nieuwenhove. Tijdens WOI woonden Duitse officieren in Puienbroek.

Zijn weduwe Eva Groverman verhuist met haar jongste zoon Marc de Maleingreau d’Hembise naar het kasteel Puienbroek dat ze erft van haar schoonouders. Moeder en zoon overlijden drie jaar later samen in een tragische aanrijding met een trein in Italië begin 1926 en worden in Sint-Kruis begraven.

De postkaartfoto, wellicht circa 1910 toont hetzelfde zicht.
De bomen zijn ondertussen wat gegroeid.     ►

◄  De postkaart met een 19de eeuwse pentekening van Van de Putte toont nog het vorige kasteel. De gevels zijn symmetrisch opgebouwd en tellen drie verdiepingen. In de tuin tussen kasteel en vijver staan potplanten die vermoedelijk tijdens de winter verhuizen naar de naastgelegen orangerie. De kamers met hoge plafonds zijn voorzien van rijke draperingen aan de vensters. Aan de buitenzijde zijn luiken aangebracht.

Ferdinands broer, de nijveraar Jean de Maleingreau d’Hembise, erft het kasteelgoed. Hij is ingenieur en aannemer van bouwwerken en runt samen met zijn broer Charles in Zuid-Kivu (Kongo) twaalf jaar een succesvolle plantage. Hij is in 1928 een van de eersten die als piloot een vliegverbinding België-Congo waagt. Tussen 1931 en 1946 staat hij gedomicilieerd in ‘Maele 6’: een nieuwe villa die ze lieten bouwen na sloping van het kasteel in 1932. Enkel het koetshuis met de conciërgewoning blijft behouden in de 19de eeuwse stijl. De jaarlijkse verkoop van (brand)hout blijft. In de zuidwesthoek van het domein ligt tot op vandaag, buiten de omwalling, de ijskelder van het kasteel als een opmerkelijke heuvel.

Vanaf 1933 begint Jean de Maleingreau de eerste stukken van zijn gronden te verkopen, maar vooral na W.O. II. In de jaren 1950 - 1970 neemt hij voor de verkaveling vastgoedmakelaars onder de arm. Zo ontstaat de residentiële wijk De Linde tussen de Maalse Steenweg en de Brieversweg. De familie Benoit Coppieters ‘t Wallant- Lièvine de Meulemeester koopt het resterende landgoed met kasteel en vijver in 1967. Na zijn overlijden in 2005 komt de villa leeg te staan door een moeilijke erfeniskwestie met meerdere eigenaren.

◄  Het verkavelingsvoorstel uit 1951 door een Brussels immobiliënkantoor is niet volledig uitgevoerd. Op de kaart is links mooi de kasteelsite te zien en rechts de vorm van de kasteelvijver van het naburige kasteel De Vijvers, gevoed vanuit Puienbroek. In 1951 staan al enkele boshuisjes en villa’s gebouwd op reeds verkochte kavels.  (WHSK-collectie, 3 m x 1,5 m, schaal 1/1000).

Pas in 2010 start de verkaveling van het laatste stuk domein dat Maleingreaustraat wordt genoemd. Het herkenbaar gebleven koetshuis, nr. 13, wordt omgebouwd tot woonhuis door Bénedicte Coppieters ‘t Wallant en haar echtgenoot Michel Nemery de Bellevaux. Het monumentale landhuis gaat echter ten onder aan verkrotting en onrechtmatige ontmanteling. In november 2017 zijn jonge krakers oorzaak van een vernietigende brand. Tot op vandaag draagt de zwartgeblakerde ruïne daarvan de sporen.

▼  Sinds november 2017 is het landhuis van 1932 een uitgebrande ruïne. (foto EC, 2021)

 Het omgebouwde koetshuis bevat nog originele bouwelementen van het 19de eeuwse kasteeldomein. (foto EC, 2021) ▼

Meer info:

  • https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/77510
  • De familie de Maleingreau d’Hembise: interne link tentoonstelling 2022 straatnamen  Maleingreaustraat
  • Callewaert Dirk (2017) Langs de Maalse Steenweg. Leven, wonen en werken in de veranderende omgeving van een Brugse uitvalsweg. p. 127-149. (WHSK-bibliotheeknummer 87)
  • Cornilly Jeroen, (2007) ‘Kastelen in het Brugse ommeland’, In de Steigers, jg.14, nr. 3, p. 87-96. (WHSK-bibliotheeknummer tijdschriftartikels 7).
  • Debbaut, Ronny (2023, september) 'Houtkap in de Gemene Weidestraten', Arsbroek, jaarboek 40, p. 166-182.
  • Vandamme Ludo e.a. (2017) ‘Puienbroek’ in Omwalde hoeves in Sint-Kruis, Tentoonstellingsbrochure Kermis 2017,  WHSK-uitgave, p. 43-48.
  • Vandamme Ludo (2019), ‘Adolphe Goupy de Beauvolers’ in Bekaert Christiane, Colenbier Eric, D’hondt Jan, Dendooven Yves, Duyck Johan, Martens Johan, Vandamme Ludo (red.) e.a. (2019) Sint-Kruis. Een landelijk dorp in de jaren 1800, p. 136-139. (WHSK-publicatie). (WHSK-bibliotheeknummer W33b)
  • Stadsarchief: Ingekleurde kaart kasteeldomein Puienbroek 19de eeuw en Openbare Bibliotheek: Gedrukte catalogi van de exposities van de Brugse Maatschappij voor Hofbouw.