Kasteel (Ten) Nieuwenhove

(Aardenburgseweg 82, voorheen Legeweg 82)

(Rita Bossuyt en Eric Colenbier, 17 juli 2023)

De site én de  naam zijn zeer oud.  Graaf Lodewijk van Male noemt het in 1357 "nostre maison appellée le Nieuwenhove". Onderzoek naar de eigendomsgeschiedenis is nog niet echt gebeurd. Heeft de naam te maken met de eigenaars van het vlakbij gelegen goed Warrem, in de 15de eeuw eigendom van de familie Nieuwenhove?

Pieter Pourbus tekent in 1574 het domein op zijn kaart over de Wateringen van Brouck en Moerkerke-Zuid-over-Leie.

◄   Fragment uit een kopie door landmeter Segers (1750, privébezit) van Pourbus’ Kaart van de Watering van de Broek en Moerkerke-Zuid-over-Leie (1574, SAB).  Segers las bij Pourbus ‘Nieuwenhuijse’ in plaats van Nieuwenhove. De locatie van de woningen is nog perfect te herkennen op latere kaarten. Ernaast noteert Segers volgende toponiemen: ‘Naesschaert’ en nog meer naar het westen tweemaal de naam van een beek, genaamd de ‘Duyvelsdoorne’. In het noorden herkennen we de ‘Spijckerswegel’ richting kasteel ‘Spijcker’. Linksonder verwijst de toren met kantelen wellicht naar het kasteel Rooigem.

In de 17de eeuw behoort het kasteel toe aan Willem Perduyn. ZIjn weduwe, Thérèse De la Huye, erft het in 1655 en verkoopt het vervallen landgoed in 1683: ”een schoon huys van plaisance ende hofstede met ongeveer 48 gemeten land waarvan de 36 gemeten zyn proostlanden… dies de huysinghen staen te grote ruine, invallynge ende reparatie”.

Nicolaus du Four koopt het met de bedoeling de proostlanden en het opperhof meteen te schenken aan de Brugse jezuiëtengemeenschap waarvan zijn zoon Nicolaus du Four junior als magister en religieuze lid is geworden. Het mag dienst doen als buitenverblijf:  “metten nederhove genaemt ’t goet te Nieuwenhove omme de goede jongste ende affectie die hy is dragende”  met de uitdrukkelijke voorwaarde “dat naermaels daarvan soude mogen worden gemackt ten profytte van tselve college een speelhof met reserve van het usufruct van diere zyn leven lan gedeurende”.   

Caerte Figurative met het ‘Huys van Playsance” (buitenverblijf) Nieuwenhove van de ‘paters Jezuïeten’ anno 1655. Vanuit de ‘Nederen Aerdenburghschen Heirwegh’ vertrekt een dreef die begint onder een  inrijpoort met kantelen. Het kasteel ligt verborgen achter boomgaarden, boompartijen en een haag. Ervoor liggen een neerhof en enkele huizen.                                                  ►

Het zogenaamde ‘jezuïetengoed’ blijft tot 1773 eigendom van de orde die dat jaar door de paus wereldwijd wordt opgeheven. Kaarten van 1685 en 1762 tonen telkens een achterliggend landhuis met daarvoor een neerhof en boomgaarden en een lange dreef die start bij een ingangspoort aan de Legeweg. Wellicht dateert de geschilderde zonnewijzer boven de deur van het kasteel van die periode. De tekst erbij luidt: “NON REGO NISI REGAR: Ik regel slechts omdat ik word geregeld" (nl. door de zon) en “UT HORA SIC VITA: als een uur, zo kort is het leven”.

Het jezuïetenhuis (Ten) Nieuwenhove komt in het bezit van de familie van de Bogaerde. In 1773 is  Andries-Lodewijk van den Bogaerde, schatbewaarder van het Brugse Vrije, eigenaar. Als lid van de confrérie van de heilige Dorothea, een kring voor tuinliefhebbers uit hogere kringen, legt hij een strak gecultiveerde lusttuin aan.

◄   De kaart van sectie A3 van het Frans Kadasterboek Sint-Kruis (1809, SAB) toont opnieuw een diep langwerpig perceel langs de Aardenburgse Weg, met dreef, woningen en achterliggend gebouw. De gemeentesecretaris noteerde in 1893 bij het kasteel in potlood verduidelijkend de naam ‘kasteel Ensor’ omwille van de toenmalige bewoners.

In 1809 zijn kasteel en neerhof het eigendom van de Brugse rentenier Henri Isenbrandt en nadien minstens tot 1840 van zijn dochter vande Male-Isenbrandt. In 1868 wordt Karel de Lange-Vande Male de eigenaar. Het landhuis wordt dan gerekend bij de huizen met een hoge kadastrale waarde. Tussen circa 1874 en minstens 1904 is het kasteel eigendom en buitenverblijf van Léonce Samuel Ensor (Gent 1832- Brugge 1905), commandant van de Brugse Jagers-verkenners. Hij woonde met zijn gezin in Brugge en circa 1881 (ook) in Ieper. Hij was gehuwd met Anaïs Claire Le Bègue (°Gent, 1838). Ze kregen vier kinderen. Anaïs overlijdt in het kasteel op 26 september 1904. Hun dochter Hélène Hortence Ensor (1856-1941) huwde in 1877 in Sint-Kruis met onderluitenant jagers te paard Pierre Mathieu Daufresnes de la Chevalerie (1855-1941). Hun zoon Raoul (°1881) wordt een befaamde voetballer bij Cercle Brugge, waarvan hij in 1905 voorzitter wordt en in 1908 van Club Brugge. Hij haalt in 1920 Olympisch brons bij de discipline hockey. In de periode 1880-1900 wordt het landhuis 'kasteel Ensor' genoemd, niet 'Nieuwenhove'. Ensor houdt tussen 1874 en 1895 elk jaar een verkoop van bomen bij opbod. In 1892 houdt hij in zijn domein een tuinfeest n.a.v. zijn 25-jaar commandant zijn en ontvangt dan een portret, geschilderd door Flor(imond) Van Acker. Het domein wordt na zijn overlijden in 1905 verworven door kleinzoon Raoul Daufresnes de la Chevalerie die het verhuurt en is tot minstens 1917 familiebezit.

Detail van een kaart van de Watering van de Broek uit 1840. (collectie Oostkustpolder) Centraal ligt langs de Leegweg een langwerpig perceel met op het eind een kasteel. De toenmalige eigenaars zijn erbij geschreven: “kasteelgoed erfgenamen Vande Maele-Ysenbrandt’ .                                                   ►

Van circa 1905 tot 1923 wordt het kasteel bewoond door Ferdinand jonker de Maleingreau d’Hembise en zijn vrouw Eva Groverman. Hij is burgemeester van Sint-Kruis van 1890-1921, met uitzondering van de oorlogsjaren. Dank zij een vermelding in 1917 weten we dat hij dat huurde aan de familie  Daufresne de la Chevalerie. Duitse officieren betrokken toen het kasteel, samen met de burgemeester die omwille van de bezetting ontslag had genomen.  Er zal een gespannen sfeer gehangen hebben... Na het overlijden van Ferdinand de Maleingreau, in 1923, bewonen handelaar Antoine Laporte (1895 - 1969) en zijn echtgenote Rachel Floré (°1896) het kasteel Nieuwenhove met hun gezin tot minstens 1964. Na het overlijden van Antoine in 1969 wordt het kasteel verkocht.  De nieuwe eigenaar breekt de toegangspoort met het jezuiëtenmonogram (IHS) af. Het neerhof en de stallingen ondergaan een grondige verbouwing. Een gracht wordt verbreed tot siervijver.

▲   Postkaart Léon De Haene-Bodaert met kasteel Nieuwenhove en vijver.

▲    Het huis helemaal achteraan, met de hoge gevel, is het kasteel Nieuwenhove, door omliggende woningen en bomengroepen onttrokken aan het oog. (foto: EC, mei 2023)

Circa 1986 krijgt Nieuwenhove een nieuwe eigenaar die het geheel herstelt en vernieuwt. De Zonnewijzer wordt bv. herschilderd. De tuingrond langs de Aardenburgseweg wordt verkocht voor de bouw van villa’s. Jacques Van Hamme koopt het goed en realiseert een grondige restauratie. Hij is in 1971 oprichter van bouwbedrijf J. Van Hamme  NV, nu gerund door zoon Yves Van Hamme en echtgenote Marion Lambrecht. Het hoofdgebouw blijft tot op vandaag door de omliggende bomengroepen en de huizenrij aan de straatkant onttrokken aan het oog van voorbijgangers.

Meer info:

  • https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/77447
  • Cafmeyer Magda (1970), Sint-Kruis oud en nieuw, p. 43-45.
  • Cornilly Jeroen, (2007) ‘Kastelen in het Brugse ommeland’, In de Steigers, jg.14, nr. 3, p. 87-96. (WHSK-bibliotheeknummer tijdschriftartikels 7)
  • Duyck René (1991), ‘André Vanden Bogaerde en de Confrérie van de heilige Dorothea’ in Brugse Gidsenkroniek, jg 24, nr. 8, p. 163-168.